Ykdysadyýetiň ösmegi we adamlaryň ýaşaýyş derejesiniň ýokarlanmagy bilen plastmassa önümlerine bolan isleg günsaýyn artýar we plastmassa getirýän “ak hapalanma” gitdigiçe çynlakaýlaşýar.Şonuň üçin täze zaýalanýan plastmassalary gözlemek we işläp düzmek daşky gurşaw meselelerini bejermegiň möhüm usulyna öwrülýär.Polimer plastmassa köp şertlerde peselip biler we ýylylygyň täsirinde ýylylyk zaýalanmagy ýüze çykýar.Mehaniki zaýalanmak mehaniki güýjüň täsiri astynda, kislorodyň täsiri astynda oksidleýji zaýalanmagy we himiki serişdeleriň täsiri astynda biohimiki zaýalanmagy bolup geçýär.Zaýalanýan plastmassalar, önümçilik prosesinde belli bir mukdarda goşundylary (krahmal, üýtgedilen krahmal ýa-da beýleki sellýuloza, fotosensilizatorlar, biodegraderler we ş.m.) goşmak bilen tebigy gurşawda aňsat zaýalanýan plastmassalara degişlidir.
Zaýalanýan mehanizmine görä, biodegrirlenip bilinýän plastmassalary fotodegrasiýa edilip bilinýän plastmassalara, biodegrirlenip bilinýän plastmassalara, fotobiodegrirlenip bilinýän plastmassalara we himiki taýdan zaýalanýan plastmassalara bölmek bolar.
Fotodegrasiýa edilip bilinýän plastmassalaryň molekulýar zynjyrlary fotohimiki usullar bilen ýok edilende, plastmassa fiziki güýjüni we siňdirişlerini ýitirýär, soňra tebigatdan geçýär
Araçäkiň poslamagy, topraga girýän we mikroorganizmleriň täsiri astynda biologiki sikle täzeden girýän poroşok bolýar.
Biodegrirlenip bilinýän plastmassalary, zaýalanmak mehanizmine we ýok ediş tertibine görä doly biodegrirlenip bilinýän plastmassalara we biodegrirlenip bilinýän plastmassalara bölüp bolar.Häzirki wagtda krahmal plastmassalary we poliester plastmassalary iň köp öwrenilen we ulanylýan.
Kraxmal plastmassa ýönekeý gaýtadan işleýän enjamlary we arzan bahasy sebäpli aýratyn özüne çekiji.Sintetiki makromolekula biodegrirlenip bilinýän plastmassalar, himiki usullar bilen sintezlenýän biodegrirlenip bilinýän plastmassalara degişlidir.Tebigy polimer biodegrirlenip bilinýän plastmassa ýa-da duýgur zaýalanýan funksional toparlary bolan plastmassa meňzeş gurluşy öwrenmek arkaly sintez edilip bilner.
Biodestruktiw zaýalanýan plastmassalar, çöküp bilýän plastmassalar diýlip hem bilinýär, biodegrirlenip bilinýän polimerleriň we krahmal we poliolefin ýaly umumy plastmassalaryň birleşýän ulgamy.Belli bir görnüşde birleşdirilip, tebigy gurşawyň zaýalanmagy doly däl we ikinji derejeli hapalanmagyna sebäp bolup biler.Biodegrirlenip bilinýän polimerlerde, fotosensilizatorlaryň goşulmagy polimerleri hem fotodegrasiýa edip bolýar, hem-de biodegrasiýa edip biler.
Belli bir şertlerde fotobiodegrirlenip bilinýän polimer materiallary, zaýalanandan soň krahmal goşulan fotodegrirlenip bilinýän polimer materialy PE ýaly zaýalanmak derejesini netijeli dolandyryp biler, kislorod, ýagtylyk, suw bilen baglanyşyk ähtimallygy ep-esli ýokarlanar, PE zaýalanmagy ep-esli ýokarlandy.
Fotodegrasiýa edilip bilinýän plastmassalar bilen deňeşdirilende, biodegrirlenip bilinýän plastmassalar biodegrirlenip bilinýän plastmassalary ösdürmekde gyzgyn mowzuga öwrüldi.Biodegrirlenip bilinýän plastmassalar daşky gurşawa gaty bir täsir etmeýändigi sebäpli, zerur şertlerde ownuk molekulalary düýbünden peseltmek has aňsat.Ownuk hilli, aňsat gaýtadan işlemek, ýokary güýç we arzan bahadan artykmaçlyklary bar.Biodegrirlenip bilinýän plastmassalaryň köp görnüşi bar.Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda esasan zibil torbalaryny, söwda haltalaryny öndürmekde ulanylýar;Günbatar Europeewropada şampun çüýşelerinde, zibil torbalarynda we bir gezeklik söwda haltalarynda biodegrirlenip bilinýän plastmassalar ulanylýar.Biodegrirlenip bilinýän plastmassa esasan aşakdaky ugurlarda ulanylýar:
(1) Gaplamak üçin materiallar
(2) Oba hojalygy
(3) Gündelik zerurlyklar
(4) Bir gezek ulanylýan lukmançylyk materiallary
(5) Emeli süňk, emeli deri, hirurgiki süňk dyrnagy, hirurgiki tikiş
(6) Dokma süýümleri
(7) Sary gumy we şäher gurluşygyny dolandyrmak.
Bio-injener we lukmançylyk taýdan zaýalanýan polimer materiallarynda biodegrirlenip bilinýän plastmassalar ulanylanda, olaryň biodegrasiýa häsiýetlerini kök fotodegrirlenip bilinýän plastmassalar bilen deňeşdirip bolmaz.Zaýalanan pes molekulaly maddalar organizmleriň alyş-çalşyna gönüden-göni girip biler we dokuma medeniýetinde, gözegçilik astyna alynýan dermanlarda we içki implant materiallarynda giň gerimlere eýe bolup biler.
Iş wagty: Noýabr-17-2022